Liberalizm klasyczny - doktryna polityczna, podkreślająca wolność jednostek, biorąca za podstawę zasadę, iż funkcjonowanie aparatu państwa powinno być ograniczone jedynie do minimum (zapewnienie bezpieczeństwa, podstawowa administracja, pobór podatków, polityka zagraniczna).
Liberalizm klasyczny promował „stan zupełnej wolności”. Jednostki rozpatrywane są tu jako byty racjonalne, których naturą jest wolność – do niej właśnie dążą. Należy zagwarantować im możliwości realizacji wolności. Jednostki są odpowiedzialne – posiadają bowiem rozum, który czyni swoiste nakazy moralne. Jednostki są wolne po to, by wedle swej woli organizowały swoje działanie i samodzielnie odpowiadały za swój los. W wymiarze gospodarczym, klasyczni liberałowie postulowali maksymalnie poszerzoną wolność gospodarczą i swobodę gospodarowania własnością. Państwo nie może ingerować w działalność gospodarczą wolnych jednostek. Powinno za to chronić własność, będącą jedna z fundamentalnych elementów osobistej wolności. Wyrazem tej wolności miała być również absolutna swoboda zawierania umów i kontraktów w sferze gospodarczej.
Główni przedstawiciele: John Locke, Adam Smith, Jean-Baptiste Say, Frederick Batiat, David Ricardo. Tradycje klasycznego liberalizmu były kontynuowana przez Austriacką Szkołę Ekonomii i jej przedstawicieli takich jak: Carl Menger, Eugen von Böhm-Bawerk, Ludwig von Mises, Friedrich Hayek, Murray Rothbard, Henry Hazlitt, Joseph Schumpeter.
Do liberalizmu klasycznego zwłaszcza w dziedzinie ekonomii nawiązują także libertarianie oraz po części neoliberałowie.
Demoliberalizm (liberalizm demokratyczny) - wyrosły z tradycji utylitaryzmu odłam myśli liberalnej łączącej wolność z demokracją. Po raz pierwszy doktryna demoliberalna została zarysowana w wydanej w 1861 roku książce Johna Stuarta Milla "O rządzie reprezentatywnym" (Consideration on Representative Government). Mill akceptował demokrację, odrzucając część zastrzeżeń wobec niej formułowanych przez liberałów klasycznych i konserwatywnych, postulował jednak cenzus wykształcenia, a także odebranie prawa głosu osobom bez majątku oraz jawność głosowań. Z czasem pomysły te zostały przez demoliberałów odrzucone, a demokracja przyjęta przez nich w swej obecnej, powszechnej formie.
John Stuart Mill postulował pewne odstępstwa od liberalnej doktryny państwa-minimum. Rozróżniał on konieczne pole działania rządu (liberalne państwo-minimum: sądy, policja, wojsko) oraz pole działań niekoniecznych, uzależnionych od woli obywateli. Mimo pewnego odejścia od klasycznej myśli liberalnej (i konserwatywno-liberalnej) demoliberalizm uznaje, iż funkcjonowanie państwa musi być oparte na zasadzie leseferyzmu (państwo ograniczone do roli tzw. "nocnego stróża")
Ordoliberalizm - nurt zbliżony do liberalizmu, wykształcony w Niemczech w latach 30. i 40. XX wieku. Głównymi teoretykami ordoliberalizmu byli Franz Böhm, Alexander Rüstow, Wilhelm Röpke, Walter Eucken. Związani z tym nurtem byli także: Ludwig Erhard i Alfred Müller-Armack.
Ordoliberalizm był próbą modyfikacji anglosaskiego klasycznego liberalizmu i przystosowania go do warunków i mentalności niemieckiej. Poszanowanie dla własności prywatnej i reguł gospodarki rynkowej łączono z katolicką nauką społeczną i konserwatyzmem obyczajowym. Ordoliberalizm opierał się na katolickiej nauce o naturze człowieka, dostrzegając rolę wspólnoty, tradycji, obyczaju i religii. Wolność, zdaniem ordoliberałów, była konsekwencją ludzkiej wolnej woli. Ustawy nie powinny tworzyć nowych norm, lecz ujmować tradycyjne obyczaje w kategorie prawne. W gospodarce ordoliberałowie podkreślali aspekt etyczny, przeciwstawiali się traktowaniu pracowników "jak maszyny", z uwagą podchodzili do papieskich encyklik społecznych. Opowiadali się za gospodarką rynkową, szczególnie doceniając i wspierając klasę średnią i drobną burżuazję. Dopuszczali interwencję państwa w gospodarkę tam, gdzie było to konieczne dla obrony konkurencji. Państwo miało zatem bronić wolnego rynku przed monopolami i oligopolami. Ordoliberalizm opowiadał się zdecydowanie za demokracją parlamentarną, którą traktował jako zaporę przeciwko totalitaryzmowi i kolektywizmowi. Ordoliberałowie obawiali się jednak tyranii większości i populizmu, ponad wolę większości stawiając rządy prawa. Ordoliberałowie popierali decentralizację władzy i federalizację państwa. Idee ordoliberałów zostały w pewnym stopniu urzeczywistnione, kiedy Ludwig Erhard zasiadał na stanowisku ministra gospodarki (1949-1963), a następnie kanclerza RFN (1963-1966).
Konserwatywny liberalizm - pogląd będący połączeniem liberalizmu w gospodarce i konserwatyzmu w kwestiach społeczno-obyczajowych i politycznych, a także ustrojowych. Konserwatywni liberałowie uważają, że idee konserwatyzmu (poszanowanie tradycji) i liberalizmu (połączenie wolności z odpowiedzialnością) nie tylko nie są sprzeczne ze sobą, ale dobrze się uzupełniają. Odwołują się do myślicieli takich jak David Hume, Edmund Burke, Alexis de Tocqueville czy John Acton.
Główne idee konserwatywnego liberalizmu w Polsce (zwłaszcza KNP) określa się często trzema filarami:
- wolność - swoboda działalności gospodarczej, wolność poglądów, swoboda działania dopóki nie narusza się wolności drugiego człowieka
- własność - prawo do własności, która nie może być naruszana ani ograniczone przez państwo
- sprawiedliwość - kara adekwatna do czynu, równość wszystkich obywateli wobec prawa
Socjalliberalizm (liberalizm socjalny) - doktryna polityczna, stworzona przez Leonarda T. Hobhouse'a głosząca wolność światopoglądowo-obyczajową przy jednoczesnym zachowaniu pewnego stopnia interwencjonizmu państwowego w mechanizmy wolnego rynku (aby dać zabezpieczenie socjalne najbiedniejszym) oraz dopuszczeniu możliwości posiadania przez państwo przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Według założeń socjalliberalizmu, państwo ma dbać o dobrobyt, czyli zapewnić ludziom minimum socjalne, dostęp do wykształcenia i innych podstawowych potrzeb. Zwolennicy liberalizmu socjalnego zakładają, że państwo powinno zapewnić obywatelowi wolność od biedy. Wbrew powszechnej opinii socjalliberalizm nie wywodzi się od socjaldemokracji a od demoliberalizmu, chociaż niektóre partie socjaldemokratyczne posiadają frakcje socjalliberalne jak np. SLD w Polsce, czy SPD w Niemczech.
Neoliberalizm - nurt w historii myśli ekonomicznej, poddający krytyce dominujące od czasu wielkiego kryzysu teorie keynesowskie, postulujący powrót do zasad wolnego rynku i ograniczonej do minimum ingerencji państwa w gospodarkę. Głównymi przedstawicielami byli przedstawiciele chicagowskiej szkoły ekonomii: Milton Friedman, George Stigler, Frank Knight. W odróżnieniu od liberalizmu klasycznego i szkoły austriackiej neoliberalizm dopuszcza interwencję państwa w politykę monetarną (kontrolę podaży pieniądza), w celu zapobiegania wysokiej inflacji, zgodnie z koncepcją Miltona Friedmana zwaną monetaryzmem.
Reformy neoliberalne w pewnym stopniu przeprowadzili w swoich krajach m. in.: Ronald Reagan w USA i Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii.
Libertarianizm - nurt skrajnego liberalizmu, postulujący nieograniczoną swobodę dysponowania własną osobą (samoposiadanie) i własnością, o ile tylko postępowanie to nie ogranicza swobody dysponowania swoją osobą i własnością drugiej osoby.
Podstawowe założenia libertarian:
- aksjomat nieagresji - naruszenie wolności drugiej osoby nazywane jest agresją. Według omawianego aksjomatu jednostka nie może inicjować agresji; może jej użyć tylko w wypadku, gdy inna osoba jako pierwsza zainicjuje agresję. Krótko mówiąc, użycie siły jest dopuszczalne wyłącznie w celu samoobrony
- wolny rynek - zwolennicy libertarianizmu uznają wolny rynek za optymalną formę organizacji społeczeństwa, opartej na wyborze, dobrowolnych umowach oraz niepodlegającej przymusowi. Toteż postulują praktycznie całkowite poddanie mechanizmom rynkowym wszystkich gałęzi gospodarki, w tym szkolnictwa, służby zdrowia a nawet energetyki czy służb i sądownictwa (tu występują pewne różnice między dwoma głównymi nurtami libertarianizmu: minarchizmem i anarchokapitalizmem, więcej o tym poniżej). W polityce monetarnej poglądy libertarian są zbieżne z założeniami Austriackiej Szkoły Ekonomii: brak interwencji państwa w podaż pieniądza, emisja pieniądza winna być domeną prywatnych banków komercyjnych, pieniądz oparty na parytecie złota
- nie ma przestępstwa bez ofiary - takie zjawiska jak prostytucja, posiadanie i używanie narkotyków, posiadanie broni czy gry hazardowe nie powinny być karane, lecz podlegać zasadom wolnego rynku; w myśl tej zasady niedopuszczalne są też jakiekolwiek formy cenzury – wolność słowa powinna być nieograniczona. Libertarianie w tym przypadku zwracają uwagę również na irracjonalność i nieefektywność kryminalizacji omówionych tutaj zjawisk, powołując się na fakt, że nałożone zakazy tak naprawdę nie zwalczyły ich, a wręcz spowodowały, że niebezpieczni przestępcy zaczęli zajmować się handlem narkotykami i bronią oraz stręczycielstwem, czerpiąc z nich spore zyski. W dodatku te regulacje sprzyjają tworzeni się przestępczości zorganizowanej (gangów, mafii) oraz powodują zjawisko korupcji. Libertarianie zwracają również uwagę na fakt, że obywatele powinni mieć także prawo do posiadania broni palnej w celu bronienia się przed przestępcami. Ograniczenia w tym systemie powodują jedynie to, że to przestępcy właśnie posiadają broń nabytą nielegalnie, a normalni obywatele są jej pozbawieni i nie mogą się bronić np. w przypadku napadu rabunkowego. A poza tym osoba nieobliczalna i niebezpieczna i tak może użyć jednego z już dostępnych narzędzi takich jak: noże, piły łańcuchowe, tasaki, wiertarki, benzyna, trucizny (np. rtęć w termometrze).
- anarchokapitalizm - najbardziej radykalny nurt libertarianizmu zakładający całkowitą likwidację instytucji władzy i innych instytucji państwowych oraz systemu podatkowego. Wszelkie podmioty znajdowałyby się w sektorze prywatnym funkcjonowałyby na wolnym rynku i byłyby finansowe na zasadzie dobrowolnych składek i ubezpieczeń. np. zamiast policji utrzymywanej z podatków, funkcjonowały prywatne agencje ochrony, a każdy obywatel mógłby sam decydować czy ich usługi są mu potrzebne (sam decyduje czy wnosić opłatę typu ubezpieczenie, zamiast jak jest teraz ma przymus płacenia podatku)
- minarchizm - w odróżnieniu od anarchokapitalizmu dopuszcza istnienie państwa i jego najbardziej podstawowych instytucji jak: policja, wojsko, sądownictwo i minimalna administracja, utrzymywane z bardzo niskich podatków (płaconych dobrowolnie w odróżnieniu od państwa minimalnego, gdzie potrzymany zostaje przymus podatkowy) lub zamiast podatków z dobrowolnych składek, prywatnych ubezpieczeń itd. Od liberalizmu klasycznego i leseferyzmu minarchizm różni się swoim radykalizmem. Zakłada nie tyle państwo minimalne co ultraminimalne, coś pomiędzy liberalizmem klasycznym a anarchokapitalizmem.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz